Samoocena: niska, wysoka. Jak poprawić swoją samoocenę?

Samoocena to nasze zdanie o samych sobie, to nasza ocena tego, jacy jesteśmy i co o sobie myślimy. Jej poziom jest niezwykle istotnym czynnikiem w naszym życiu. Weryfikuje nasz pogląd na samych siebie, przyczynia się do osiągania sukcesów oraz wpływa na naszą aktywność lub bierność w działaniu.

Jaki poziom samooceny jest najlepszy? Oczywiście… na tyle wysoki, że myślimy o sobie dobrze, ale mamy świadomość swoich zarówno zalet, jak i wad. Niełatwo osiągnąć ze sobą samym taki kompromis. Wielu z nas boryka się z problemem obniżonej samooceny, inni z kolei mają tak wysoki jej poziom, że możemy mówić, że mają narcystyczne cechy osobowości. Poniżej znajdują się cenne informacje na temat tego, jak podnieść swoją samoocenę oraz jak walczyć z narcyzmem. Zarówno jeden, jak i drugi "biegun" może utrudniać nam normalne funkcjonowanie i przyczyniać się do wielu problemów, zarówno emocjonalnych, jak i społecznych.

Niska samoocena: nieśmiałość, kompleksy, mała pewność siebie

Niskie poczucie własnej wartości bardzo często idzie w parze z nieśmiałością, kompleksami. Taka osoba jest niepewna siebie, mało samodzielna i aktywna. Skąd bierze się niska samoocena, jak się objawia, jakie skutki siebie za sobą i jak ja podnieść, aby cieszyć się życiem i spełniać swoje marzenia?

1. Przyczyny niskiej samooceny
Skąd może brać się niska samoocena, która sprawia, że czujemy się gorsi od innych? Przyczyn jest wiele, wśród nich wymienia się jednak najczęściej czynniki rodzinne, środowiskowe, związane z wychowaniem i przekazywanymi wartościami. Niska samoocena może być wynikiem oddziaływań wychowawczych, np. gdy rodzice nie chwalą swojego dziecka, nadmiernie je krytykują, zaniedbują je emocjonalnie. Może także wynikać z braku wsparcia i pomocy w przypadku dziecka z problemami, np. niezdiagnozowanej niepełnosprawności intelektualnej, dysleksji, nieleczonej wady wymowy lub innego zaburzenia czy trudności. Może być również związana z czynnikami natury osobowościowej i pojawić się u osób z tendencją do przeżywania lęku, niepokoju. Niska samoocena często jest także efektem życiowych porażek, np. samoocena wyraźnie spada, gdy dziecko nie otrzymało promocji do następnej klasy, nastolatek został odrzucony przez sympatię lub osoba dorosła straciła pracę.

2. Objawy niskiej samooceny
Jak objawia się niska samoocena? Jak poznać, że ktoś ma bardzo niskie poczucie własnej wartości? Taka osoba przede wszystkim:

• nie wierzy siebie - uważa, że na pewno nic się jej nie uda;
• rezygnuje z wysiłku, gdy tylko napotka trudność lub w ogóle go nie podejmuje;
• za porażki i niepowodzenie obwinia siebie, generalizuje, np. "Jestem beznadziejny, do niczego się nie nadaję.";
• jest bierna w działaniu, nie potrafi stworzyć i bronić swojego zdania;
• jest uległa, podatna na wpływy innych;
• izoluje się z kontaktów społecznych, unika sytuacji towarzyskich, unika sytuacji ekspozycji społecznej, np. wystąpień publicznych;
• jest nieśmiała i zakompleksiona.

3. Niska samoocena: zagrożenia i skutki
Jakie skutki może nieść za sobą niska samoocena? Jak wpływa na nasze życie? Na pewno bardzo nas ogranicza, sprawia, że rezygnujemy z wielu działań i aktywności z obawy przed porażką. Nie wierzymy w siebie, co z kolei może negatywnie wpłynąć na nasze życie zarówno prywatne, jak i zawodowe. Osoby z niską samooceną rzadko stawiają na samorozwój, obawiają się odezwać w towarzystwie, izolują się z życia towarzyskiego mogą mieć problemy z walczeniem o swoje ale i z poznawaniem nowych osób, w tym partnera życiowego. Bardzo niska samoocena w połączeniu z trudną sytuacją życiową może być nawet wstępem do zaburzeń nastroju, w tym depresji.

4. Jak podnieść swoją samoocenę?
Jak skutecznie podnieść swoją samoocenę, uwierzyć w siebie i sprawić, że życie zacznie nas cieszyć, stanie się przygodą, a nie źródłem lęku i kompleksów? Poniżej kilka ciekawych porad.

• Bądź świadomy swoich emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych: identyfikuj je, nazywaj, określaj ich przyczyny i objawy, np. "Nie chcę wyjść na scenę, boje się, czuje lęk, ponieważ nie wiem, czy sobie poradzę, trzęsą mi się ręce, brakuje mi tchu…" itp;
• Znajdź i nazwij to, co Cię blokuje, co sprawia, że myślisz o sobie negatywnie, np. wada wymowy, niezadowolenie z wyglądu, czyjaś krytyka, wcześniejsze porażki itp.;
• Zrób listę swoich zalet - jeśli Twoja samoocena jest niska, z pewnością listę swoich wad już znasz na pamięć… Teraz pora na zalety, walory, mocne strony, umiejętności i talenty. Weź kartkę i spisz wszystko, co przychodzi Ci do głowy. Już? Zapytaj bliskich, przyjaciół, partnera, dzieci: niech lista robi się coraz dłuższa, a Twoja samoocena… szybuje w górę!
• Zrób kolejną listę, ale tym razem tego, czego nie umiesz, a chcesz się nauczyć, umiejętności, które chcesz doskonalić - działaj według planu i spełniaj swoje marzenia! Rozwijaj się, a zobaczysz, że każdy sukces utwierdzi Cię tylko w przekonaniu, że jednak możesz, dasz radę;
• Korzystaj z metod radzenia sobie ze stresem, w tym z technik relaksacji: obejrzyj filmiki na YouTube, idź na szkolenie, poczytaj na ten temat. Stosuj techniki relaksacyjne na co dzień, poświęć ten czas dla siebie, zrelaksuj się i odpręż;
• Proś o pomoc i wsparcie: jeśli coś jest dla Ciebie trudne, nie wstydź się prosić o pomoc i wsparcie najbliższych. Chcesz zapisać się na kurs prawa jazdy, ale obawiasz się, że za kierownicą opanuje Cię stres? Zapisz się z koleżanką, na pewno razem będzie Wam łatwiej!

Zbyt wysoka samoocena: pewność siebie, narcyzm, samolubność

Na drugim biegunie znajduje się zbyt wysoka samoocena, tożsama nierzadko z narcyzmem, czyli przekonaniem o własnej wyjątkowości, byciu lepszym od innych. Skąd bierze się takie wygórowane mniemanie o sobie, jak się objawia, do czego może prowadzić i jak walczyć z narcyzmem?

1. Przyczyny narcyzmu
Skąd może wziąć się narcystyczne przekonanie o własnej wyjątkowości? Przede wszystkim rolę odgrywają tu czynniki środowiskowe, związane z wychowaniem. Z jednej strony do takiego stanu rzeczy doprowadzić może nadopiekuńczość rodziców, w tym ich przekonanie o tym, że dziecko jest wyjątkowe, zasługuje na specjalne traktowanie, nierzadko ulgowe, należy mu się wszystko to, co najlepsze. Dziecko wyrasta na osobę o nadmiernej pewności siebie, oczekując od wszystkich takiego samego traktowania, jak w dzieciństwie. Z drugiej strony narcyzm może nam rekompensować brak uwagi ze strony najbliższych, samodzielnie budować pewność siebie, ale w zaburzony sposób.

2. Objawy zbyt wysokiej samooceny
Jak zachowuje się narcyzm? Po czym możemy poznać, że ktoś boryka się z nadmiernie wysoką samooceną? Taka osoba przede wszystkim:

• Jest przekonana o własne wyjątkowości, o tym, że jest lepsza od innych;
• Oczekuje specjalnego traktowania, nierzadko taryfy ulgowej;
• Cały czas mówi o sobie, mało interesują ją inne osoby, ich zdanie i problemy;
• Brak jej empatii, nie jest wrażliwy na potrzeby innych, bywa egoistą;
• Nigdy nie upatruje winy w sobie, zawsze wini za swoje niepowodzenia kogoś innego lub czynniki zewnętrzne, np. "Nie zdałem tego egzaminu, ponieważ pytania były za trudne";
• Brakuje mu zdolności do samokrytyki, bardzo źle znosi krytykę ze strony innych osób;
• Bywa zazdrosna o osiągnięcia innych, ma tendencję do ich umniejszania;
• Bywa arogancka w kontaktach z innymi;
• Zdarza się jej wykorzystywać innych do osiągnięcia swoich celów i zamierzeń.

3. Zbyt wysoka samoocena: skutki
Czym może skutkować bycie narcyzem? Przede wszystkim mogą pojawić się trudności w funkcjonowaniu społecznym. Osoby z nadmiernie wysoką samooceną są traktowane jako osoby mało sympatyczne, nieżyczliwe, zapatrzone w siebie, samolubne. Po pewnym czasie stają się dla innych mało wiarygodne. Narcyzm może powodować problemy w związku, w pracy, każdy w końcu ma dość przebywania z osobą, która stale się wywyższa i oczekuje specjalnego traktowania, a nas krytykuje.

4. Jak walczyć z narcyzmem?
Jak walczyć ze swoją postawą narcystyczną lub jak walczyć z narcyzmem u innych? Jeśli podejrzewasz, że sam jesteś narcyzem:

• Postaraj się spojrzeć na siebie z dystansem, wypisz swoje zalety ale i wady, zauważ, że jesteś jednostką z mocnymi i słabszymi stronami, czasem popełniasz błędy;
• Zastanów się, jak inni czują się w Twojej obecności: czy jest im miło przebywać z Tobą? Jeśli nie, to co możesz zrobić, aby poczuli się lepiej?
• Zrób coś dla innych zupełnie bezinteresownie, pomóż komuś, wesprzyj go, zobacz, ile radości daje zrobienie czegoś dobrego dla innych. Pamiętaj, dobro wraca - nawet wtedy, gdy najmniej się tego spodziewasz!

Jeśli ktoś z Twoich bliskich lub znajomych jest narcyzem? Nie pozwól, by Cię zdominował, nie bierz poważnie wszystkiego, co mówi o sobie ale i na Twój temat, być może będzie Cię krytykował, aby wskazać na swoje dokonania. Narcyz to osoba z pewnymi zaburzeniami osobowości, istnieje bowiem osobowość o cechach narcystycznych. Pamiętajmy, że za narcyzmem kryją się poważniejsze przyczyny, np. traumy z dzieciństwa lub wychowanie przez toksycznych, nadmiernie opiekuńczych rodziców.