Co to jest diagnoza pedagogiczna? Cele, etapy, rodzaje diagnozy pedagogicznej

Przeprowadzenie diagnozy pedagogicznej to ważny etap procesu diagnostycznego, który przeprowadza się w celu ustalenia, jak dziecko radzi sobie z nauką oraz przyswajaniem wiedzy. Diagnozę taką przeprowadza się zarówno w przypadku ucznia z problemami w nauce, jak i dziecka bardzo zdolnego, które przejawia wyjątkowe zdolności i talenty. Warto dowiedzieć się, czym dokładnie jest diagnoza pedagogiczna i co nas czeka w trakcie wizyty w poradni psychologiczno-pedagogicznej.

Cele i adresaci diagnozy pedagogicznej

Diagnozę pedagogiczną przeprowadzają specjaliści, pracujący w poradniach psychologiczno-pedagogicznych. Takie badanie jest domeną pedagogów. Może być samodzielnym procesem diagnostycznym lub jego częścią: zwykle z badaniem psychologicznym lub logopedycznym.

Celem diagnozy pedagogicznej jest ustalenie przyczyn trudności szkolnych ucznia ale i z drugiej strony stwierdzenie, jakie dziecko ma mocne strony, uzdolnienia oraz czy można je nazwać uczniem szczególnie zdolnym. Pamiętajmy, że zupełnie innych metod pracy wymaga uczeń z trudnościami edukacyjnymi, w tym specyficznymi trudnościami w uczeniu się (dokładnie o nich w dalszej części tekstu) oraz uczniem wybitnie zdolnym.

Diagnoza pedagogiczna obejmuje również najmłodszych uczniów, dzieci w klasie "0", które zgłaszają się na badanie w celu ustalenia, czy są gotowe do podjęcia nauki w klasie I. Diagnoza ta zwana jest badaniem gotowości szkolnej. Diagnozie pedagogicznej poddają się uczniowie klas I-III, zwłaszcza, jeśli występują problemy z opanowywaniem podstawowych umiejętności: czytaniem, pisania, liczenia oraz starszych, w przypadku już bardziej zaawansowanych trudności, zwykle z konkretnymi przedmiotami. W poradni bada się również uczniów szkół ponadpodstawowych, np. w celu ustalenia ich predyspozycji zawodowych (diagnoza pedagogiczna i badanie zawodowe).

Przeprowadzanie diagnozy pedagogicznej - etapy

Jak wspomniano wcześniej, przeprowadzeniem diagnozy pedagogicznej, czyli potocznie: badania pedagogicznego, zajmuje się pracujący w poradni psychologiczno-pedagogicznej pedagog. Badanie to składa się z kilku części, jego przebieg może być nieco różny w konkretnych poradniach.

Jednym z elementów diagnozy pedagogicznej jest sprawdzenie umiejętności czytania i rozumienia tekstu. Zwykle uczeń otrzymuje krótki tekst do przeczytania, który nawiązuje poziomem trudności do etapu edukacji, na jakim dane dziecko się znajduje. Inaczej mówiąc, według norm i wytycznych podstawy programowej uczeń powinien bez problemu poradzić sobie z pracą z takim tekstem. Gdy uczeń czyta tekst, pedagog ocenia jego pracę, w tym tempo czytania, jego rytmikę, poprawność ale i również rozumienie tego, co uczeń przeczytał. Zwykle odbywa się to w oparciu o pytania do tekstu: badający zadaje je uczniowi i na tej podstawie ocenia, jak badane dziecko zrozumiało o czym był tekst. Zwykle uczeń nie ma w tym czasie możliwości spoglądania na tekst.

Następnie ma miejsce test sprawności i poprawności pisania. Młodsze dzieci, zwykle uczniowie klas I-III są proszone o napisanie konkretnych liter, swego imienia, krótkich wyrazów, np. kot, las, dom, mama ale i prostych zdań, np. Ala ma kota, Ten dom jest stary itp. Pedagog sprawdza poziom grafii ucznia oraz poprawność odwzorowywania poszczególnych liter. Jest to bardzo ważne, ponieważ utrwalenie nieprawidłowych wzorów liter może prowadzić do pogorszenia jakości pisma w kolejnych latach edukacji. Dzieci od klasy IV do VIII mają za zadanie napisać dyktando, gdzie pedagog sprawdza zarówno tempo pisania i jakość pisma dziecka ale i ocenia jego poprawność pod względem ortograficznym. Dyktando pozwala także na ocenę pamięci krótkotrwałej, np. czy dziecko zapamiętuje wyrazy, które ma napisać czy tez prosi o ich powtórzenie? Dodatkowym testem jest prośba o napisanie dowolnego tekstu, np. listu, którego opowiadania czy kilku zdań o sobie. W ten sposób osoba badająca ocenia poprawność wypowiedzi pisemnej ucznia pod względem gramatycznym, stylistycznym ale i jego kreatywność, twórcze myślenie itp. W czasie próby pisania pedagog ma za zadanie również określić lateralizację, czyli stronność: którą ręką dziecko posługuje się w trakcie pisania, jak również poprawność chwytu długopisu. W razie nieprawidłowości należy go skorygować, np. za pomocą specjalnych nakładek na długopis czy ołówek, których dziecko powinno używać do momentu, aż chwyt nie będzie poprawny.

W przypadku dzieci starszych - będących do najmniej w 4 klasie szkoły podstawowej - lub tych, u których stwierdzono trudności ortograficzne, próba pisania może zostać rozszerzona o sprawdzenie znajomości zasad ortograficznych: dyktando może być nasycone "trudnymi" wyrazami, a pedagog może prosić dziecko o wyjaśnienie zasady pisowni danego słowa: "Dlaczego ogród piszemy przez ó?" - odpowiedź powinna brzmieć: "Ogród piszemy przez ó ponieważ wymienia się na słowo ogrody". Zwykle dzieci starsze bada się również pod względem znajomości gramatyki języka polskiego, w tym znajomości części mowy, zdania itp.

Po testach z języka polskiego przychodzi czas na - nielubianą przez niektórych - matematykę. Umiejętności matematyczne są istotne w życiu każdego z nas, dlatego w przypadku jakichkolwiek trudności należy zgłosić dziecko na badanie pedagogiczne celem zdiagnozowania przyczyn problemów. Jak wygląda test umiejętności matematycznych w diagnozie pedagogicznej? Uczeń wykonuje szereg zadań, które podstawa programowa przewiduje na poziomie, na którym się znajduje. W przypadku trudności pedagog zwykle zaczyna od poziomu niższego, np. uczeń IV klasy, który ma trudności w nauce matematyki, otrzymuje do wykonania test na koniec klasy III. Na jakie zadania można trafić w trakcie diagnozy pedagogicznej z matematyki? Mogą to być zadania wymagające dokonania obliczeń, zadania z treścią, odczytywanie godziny z zegara, dokonywanie pomiarów, zadania z geometrii, określanie położenia obiektów względem siebie itp. Młodzież otrzymuje zadania o wiele trudniejsze, w tym skomplikowane obliczenia, złożone zadania z treścią, mogą pojawić się nawet zadania z trygonometrii.

Po testach z języka polskiego i matematyki przychodzi czas na przyjrzenie się pracy dziecka w szkole. Pedagog w tym celu ogląda zeszyty ucznia, może skserować sobie do akt konkretne prace, np. dyktando czy pracę domową. Warto, aby dziecko miało ze sobą zeszyt z języka polskiego, matematyki oraz ostatnie prace klasowe.

W wielu poradniach nieodzownym elementem diagnozy pedagogicznej jest badanie słuchu. Nie jest to jednak badanie laryngologiczne, a badanie pedagogiczne słuchu fonemowego. Jest to zdolność rozróżniania dźwięków, również tych podobnie brzmiących. Pedagog podaje dziecku słowa, które brzmią bardzo podobnie, np. koza - kosa, dom - tom, dziecko ma wskazać, która litera jest inna w obu wyrazach. Trudności w wykonaniu tego zadania mogą zwiastować zarówno problemy ze słuchem, warto wtedy udać się do laryngologa po dodatkową diagnozę. Młodsze dzieci badane są także pod kątem umiejętności składania z sylab i głosek wyrazów oraz rozkładania ich na głoski oraz sylaby: to także test słuchu fonemowego.

Zwykle po skończonym badaniu pedagogicznym dziecko udaje się do gabinetu psychologa, nie na terapię, a na badanie psychologiczne, którego celem jest sprawdzenie poziomu funkcjonowania intelektualnego dziecka, potocznie określanego ilorazem inteligencji. Dodatkowo, psycholog może wzbogacić swoją diagnozę o testy badania temperamentu, osobowości, agresji, zdolności komunikacji, poziomu lęku itp., zależnie od konkretnego przypadku. Dziecko może trafić również na konsultację do gabinetu logopedy. Kolejność badań w kompleksowej diagnozie pedagogiczno-psychologiczno-logopedycznej nie ma żadnego znaczenia. Zwykle proces diagnostyczny zostaje wzbogacony o opinię pisemną ze szkoły dziecka, którą sporządza nauczyciel wychowawca, nauczyciel przedmiotu lub pedagog szkolny.

Rodzaje diagnozy pedagogicznej - co można po takim badaniu stwierdzić?

Diagnoza pedagogiczna została przeprowadzona, dziecko zbadał psycholog i logopeda. Co specjaliści mogą stwierdzić?

Zwykle są trzy, możliwe rozwiązania, warto je poznać.

1. Dziecko nie ma trudności edukacyjnych, jego możliwości są przeciętne lub na poziomie wieku, radzi sobie na miarę swoich zdolności ale i na miarę wymagań programowych, nie wymaga żadnej formy pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz terapii logopedycznej.
2. Dziecko jest wybitnie zdolne, przejawia ponadprzeciętny potencjał intelektualny, ma szerokie lub sprecyzowane zainteresowania, które bardzo zgłębia, jest wyjątkowo utalentowane w pewnej kwestii, wymaga zastosowania zaleceń do pracy z uczniem zdolnym.
3. Dziecko ma trudności edukacyjne, które można podzielić na:
   • Niewielkie trudności, zwykle z konkretnego przedmiotu, które można przezwyciężyć poprzez pracę własną, niewielką pomoc nauczyciela lub rodziców.
   • Trudności o charakterze ogólnym, które idą w parze z przeciętnym ilorazem intelektualnym, dziecko ma nieco niższy potencjał niż rówieśnicy, nie radzi sobie z wymaganiami programowymi - po pierwszym badaniu zwykle zaleca się dziecku pomoc psychologiczno-pedagogiczną w postaci dodatkowych zajęć w szkole, po kolejnym: dostosowanie wymagań edukacyjnych z przedmiotów, które sprawiają mu nadal trudność. W niektórych przypadkach dziecko można objąć nawet kształceniem specjalnym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną stopnia lekkiego: jeśli jego możliwości będą coraz niższe.
   • Trudności dziecka mają charakter specyficzny pod postacią dysleksji (trudności w procesie czytania, spowodowane zaburzeniami postrzegania liter - nie spowodowane wadą wzroku! - lub wysłuchiwania dźwięków), dysortografii (trudności w poprawnym pisaniu mimo znajomości reguł ortograficznych), dysgrafii (trudności w pisaniu, polegające na nieczytelnym mało kaligraficznym pisaniu, pismo jest trudne lub nawet niemożliwe do odczytania) albo dyskalkulii (trudności w nauce matematyki, w tym z dokonywaniem obliczeń czy wykonywaniu zadań z geometrii).

Diagnoza pedagogiczna formułowana jest w formie opinii, która trafia do rodzica w dwóch kopiach - jedna z nich jest przeznaczona do wglądu i domowego archiwum, druga zaś powinna zostać przez niego jak najszybciej po otrzymaniu dostarczona do szkoły dziecka, najlepiej do dyrektora lub wychowawcy. W diagnozie zawarte są informacje na temat funkcjonowania ucznia, zarówno jego mocnych, jak i słabszych stron, jak również kompleksowe zalecenia: dla nauczycieli, rodziców ale nierzadko i dla samego ucznia.

Diagnoza pedagogiczna może być badaniem jednorazowym, np. w przypadku niewielkich trudności, diagnozy gotowości szkolnej 6-latka czy też ucznia zdolnego. Może być również badaniem powtarzającym się, np. aby potwierdzić diagnozę dysleksji, konieczne jest przeprowadzenie badania kontrolnego, nie wcześniej jednak niż po roku od poprzedniego.

Diagnozę pedagogiczną może zlecić szkoła, zwykle rodziców o zgłoszenie dziecka prosi pedagog lub nauczyciel wychowawca ale i sam rodzic, który dostrzega trudności edukacyjne dziecka i chce poznać ich przyczynę.