Rodzina - czym jest? Rola i funkcje rodziny

Pojawienie się dziecka w rodzinie to z pewnością najważniejszy moment w życiu każdego rodzica. Jest to również ważne zadanie społeczne, gdyż aby kolejne pokolenia mogły istnieć, konieczne jest wydawanie na świat potomstwa. Takiego odpowiedzialnego zadania podejmują się właśnie rodzice. Rodzicielstwo jest zazwyczaj dobrowolne, ale i nieodwracalne. Proces ten nie jest szybki w czasie, zadaniem rodziców nie jest tylko bowiem urodzenie dziecka, lecz jest to powołanie do pielęgnowania nowego człowieka.

Czym jest rodzina i jak wpływa na dziecko?

Rodzina stanowi dla dziecka pierwsze i najważniejsze środowisko wychowawcze. Pełni również ważne funkcje rozwojowe. To właśnie rodzina kreuje osobowość człowieka i wywiera istotny wpływ na jego prawidłowy rozwój i dalszą przyszłość.

W środowisku rodzinnym, dziecko bierze udział we wszechstronnym procesie oddziaływania dydaktyczno-wychowawczym. Miarą wysokiej wartości rodzinnego środowiska wychowawczego jest należyte wypełnianie ról rodzicielskich, przestrzeganie praw i obowiązków dziecka oraz zapewnienie mu odpowiednich i prawidłowych warunków do wszechstronnego rozwoju. Wpływ na osobowość dziecka mają przede wszystkim rodzice. Proces tego oddziaływania trwa wiele lat i kreuje: funkcje poznawcze, co z kolei wiąże się z osiągnięciami szkolnymi, kształtuje odpowiedni stosunek do siebie i innych, wpływa na prawidłową równowagę uczuciową i społeczną. Zatem rodzice mają udział w wypełnianiu przez swoje dziecko pewnych ról w przyszłości, na przykład na bycie matką lub ojcem. Przeprowadzone badania wskazują, że różne postawy rodziców wobec dziecka wywołują określone formy jego zachowania i prowadzą do ukształtowania takich, a nie innych cech osobowości dziecka, a później człowieka dorosłego.

Funkcje wychowawcze rodziny

Działania wychowawcze rodziny obejmują wiele różnorodnych funkcji, najważniejsze w procesie socjalizacji to:

• Rodzina zaspokaja podstawowe biologiczne i psychologiczne potrzeby dziecka. Kształtuje zarazem nowe potrzeby poznawcze, emocjonalne i społeczne;
• Rodzina przekazuje dzieciom określony system wartości i norm społecznych - proces ten nazywa się socjalizacją;
• Rodzice i inni członkowie rodziny stanowią dla dziecka model osobowy i kształtują wzory zachowań w konkretnych sytuacjach życia codziennego.

Rodzina dziecka to również obecność w jego życiu dziadków, rodzeństwa, cioci czy wujka. Osoby te również kształtują sylwetkę osobową potomka. Jednak naczelną rolę w procesie wychowania potomka przypada właśnie rodzicom. Muszą oni zapewnić dziecku nie tylko odpowiednią opiekę, ale i wychowanie, socjalizację, która dokonuje się poprzez codzienne życie rodziny.

Czym jest socjalizacja?

Socjalizacja to poznawanie i przyjmowanie pewnych wartości i norm, wzorów zachowań i sposobów nauczenia się osiągania sukcesu w dalszym życiu w społeczeństwie. To głęboki proces poznawczy i włączający w życie społeczne. Socjalizacja w rodzinie odbywa się od najmłodszych lat życia dziecka i obejmuje takie kwestie jak:

• uczenie się porozumiewania się określonym językiem,
• nawiązywanie pierwszych kontaktów ze światem i z rzeczami materialnymi,
• poznawanie nowych członków rodziny,
• nawiązywanie relacji społecznych i kulturowych,
• naukę określonych wartości moralnych i odpowiednich postaw.

Rola i funkcje rodziny (rodziców) w procesie wychowania dziecka

Zadaniem rodziców jest nie tylko wspomniana przeze mnie socjalizacja, ale i również wychowanie kulturotwórcze. Każda rodzina posiada bowiem swoje dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie. Nowy członek rodziny zostaje wprowadzony w normy życia zbiorowego, co wpływa na jego sferę duchową, moralną, gospodarczą i społeczną w dalszym życiu. Rolą rodziców jest tutaj przekazanie i internalizacja odpowiednich, prawidłowych norm, reguł i zasad moralnych. Są to m.in:

• Podtrzymywanie i pielęgnowanie tradycji rodzinnych, zwyczajów panujących w niej;
• Troska o kulturę życia codziennego, sposobu ubioru, wyrażania samego siebie, dbałość o czystość i estetykę;
• Dbałość o zainteresowania i kultywowanie określonych zawodów i prac;
• Pielęgnowanie znaków i symboli ważnych dla danej rodziny.

Omawiając zadania rodziców warto wspomnieć o opiece i wychowaniu. Podstawowym zadaniem jest sprawowanie należytej opieki nad swoimi członkami.

Zatem funkcja ta przypisywana jest właśnie rodzicom. Polega ona na ochronie życia i zdrowia, pomocy i zabezpieczeniu w razie choroby czy bezrobocia, tworzeniu prawidłowych warunków do wspierania rozwoju wszystkich członków rodziny.

Z zadaniem opieki nad dzieckiem wiąże się również obowiązek rodziców dotyczący ochrony dziecka przed różnymi niebezpieczeństwami, wypadkami i innymi zagrożeniami. To również ochrona przed chorobami. Wczesne poznanie etiologii wielu chorób, sposobu zapobiegania i leczenia daje dziecku większą wiedzę na temat swojego ciała i tego, w jaki sposób dbać o nie. Pomimo instytucji, które zajmują się pomocą w rozwoju, kompensacją czy ratownictwem, dbałość o zdrowie dziecka to zadanie przede wszystkim dla rodziców. Utrudnieniem dla realizacji tej funkcji mogą być takie zjawiska jak bezrobocie, brak zaradności i stabilizacji materialnej oraz uzależnienia w rodzinie. Dlatego rolą rodzica jest odpowiedzialne działanie w kierunku ochrony swojego potomka. Niekiedy matka i ojciec nie są do końca świadomi, w jaki sposób oddziałują na najmłodszego członka rodziny. Sytuacje codzienne, które nie powodują nowych przeżyć należą do oddziaływania niezamierzonego. Może ono być obojętne (np. zasuwanie zasłon okiennych) bądź nieobojętne (kłótnia małżonków). Rodzice działają na dziecko również w sposób zamierzony, przykładem czego może być powierzenie opieki starszemu z rodzeństwa.

Kolejnym z zadań powierzonych rodzicom jest wspomaganie rozwoju osobowości. To właśnie rodzice zapoczątkowują kształtowanie się pewnych cech społecznych, psychicznych i duchowych. Bliskie interakcje z rodzicami, rodzeństwem i dziadkami wpływają na rozwój i strukturę osobowości. Zadaniem rodziców jest ukształtowanie jej w taki sposób, aby stanowiła podstawę dla szczęśliwego życia w przyszłości, opartego nie na złudzeniach i tylko marzeniach, ale na prawdzie dotyczącej życia współczesnego. Obecność matki i ojca w sprawach rodziny sprzyja kształtowaniu osobowości, poprzez zróżnicowane relacje, zadania pełnione przez różne osoby w rodzinie, uczestnictwo w grupach lokalnych czy też religijnych.

Rolą matki i ojca jest również dbałość o wychowanie w duchu moralno-religijnym. Dotyczy to zbioru ocen i określonych norm zachowania, obowiązujących wszystkich w społeczeństwie. Aby dziecko miało świadomość istnienia dobra i zła na świecie, zadaniem rodziców jest ustalenie granic, między tym co dobre, a co niemoralne. Przekazanie potomkowi wartości, norm i wzorców zachowań religijnych, wpływa na dalsze lata życia w społeczeństwie. Rodzina jako pierwsze środowisko pozwala na styczność z normami obyczajowymi i prawnymi. Rodzice, którzy wymagają przestrzegania określonych zasad w życiu społecznym, kształtują u dziecka poczucie przynależności do grupy społecznej, sposób postępowania wobec siebie samego, ludzi i przyrody. Poprzez realizację norm moralnych i prawnych, matka z ojcem stają się wzorem do naśladownictwa, co z kolei wpływa na proces wytwarzania się u dziecka własnych zasad życiowych w dorosłym życiu.

Wśród wielu ról i zdań spoczywających na rodzicach jest zapewnienie ekonomicznej stabilizacji, umożliwiającej prawidłowy rozwój dziecka. Nie jest to tylko zaspokajanie podstawowych potrzeb materialno-bytowych członków rodziny, ale i wprowadzenie do dbałości o interesy wszystkich grup społecznych, co realizuje się poprzez pracę członków rodziny. Praca zawodowa matki i ojca to ważny element współczesnego życia rodzinnego. Pozwala to na zabezpieczenie przyszłości, poprzez gromadzenie środków finansowych i materialnych, umożliwiających zaspokajanie potrzeb.

Aktywizacja zawodowa matek sprawiła, że ojciec nie jest jedynym żywicielem. Tak więc również rolą matek jest pomoc finansowa w życiu codziennym rodziny. Niekiedy matka czy ojciec zbyt wiele czasu poświęcają na zarabianie pieniędzy, co nie służy prawidłowemu rozwojowi dziecka. Zbyt mało czasu spędzanego w domu, odbija się negatywnie na relacjach między domownikami. Brak zaradności życiowej w rodzinie będzie miało wpływ na dalszy rozwój dziecka. Takie rodziny dotyka problem tzw. syndromu 3B (bezrobocie, bieda, bezdomność).

Kolejnym zadaniem rodziców jest obserwacja i działania profilaktyczne. Oddalanie czynników zagrażających zdrowiu i życiu dziecka to stały element wychowania. Pewne czynniki sprzyjają zachowaniom dewiacyjnym u dzieci i później młodzieży. Wśród nieprawidłowych zachowań w rodzinie pojawiają się zaburzenia więzi, obecność przemocy, uzależnienia, brak dyscypliny lub jej nadmiar. Zadaniem matki i ojca jest ochrona dziecka przed niewłaściwymi wzorcami zachowań. Przekazanie prawidłowych zachowań spoczywa na osobach wychowujących. Ochrona dziecka przed złym postępowaniem i budowanie silnych relacji z rodzicami, pozwala na wyrobienie się w małym człowieku szacunku do siebie samego i innych ludzi, a co za tym również idzie do przestrzegania prawa, wartości i norm społecznych. Wsparcie okazane przez rodziców w przyszłości zaprocentuje w postaci wychowania dobrego i odpowiedzialnego człowieka i członka pozytywnej grupy społecznej. Zaburzenie zadań i ról wymienionych przeze mnie wcześniej, spowoduje problemy i brak prawidłowego funkcjonowania młodego człowieka. W życiu każdego dziecka ważna rolę pełni zarówno matka jak i ojciec. Tworzą oni bowiem pewien system, oparty na zrozumieniu dziecka. Znajomość potrzeb rozwojowych dziecka to również istotna kwestia w wychowaniu. Rodzice pełnią wiele ważnych i odpowiedzialnych funkcji. Ich zadania rodzicielskie są niezbędne do zapewnienia prawidłowego rozwoju dziecka, do wychowania dobrego człowieka.

Każde dziecko potrzebuje zarówno matki, jak i ojca, którzy obdarzą go miłością i uznaniem. Komplementarność ról rodzicielskich jest istotna dla funkcjonowania dziecka w przyszłości.