Wpajanie określonych norm i zachowań, które są akceptowane w danej społeczności nazywamy wychowaniem lub socjalizacją. Proces ten ma na celu przygotowanie jednostek do radzenia sobie w życiu: dokonywania oceny sytuacji, wyrabiania zdania na dany temat oraz współżycia z innymi ludźmi. Na podobnych zasadach przebiega także proces indoktrynacji. Warto wiedzieć, czym różnią się między sobą i dlaczego nie należy ich mylić.
Czym jest indoktrynacja?
Indoktrynacja oznacza wpajanie człowiekowi określonych tez, doktryn i ideologii, co prowadzi do posiadania przez daną osobę jedynie jednowymiarowego obrazu świata. Celem indoktrynacji jest pozbawienie danej osoby wiedzy na temat innych zasad czy metod działania - wpajane jest jedynie to, co zdaniem danej grupy jest dobre i właściwe. Dodatkowo ma wzmagać bunt wobec zastanej rzeczywistości. Indoktrynacja "tworzy" jednostki bezkrytyczne, niepotrafiące samodzielnie podejmować decyzji oraz dokonać obiektywnej oceny tego, co nas otacza. Ludzie poddani procesowi indoktrynacji to osoby fanatycznie zapatrzone w konkretną ideologię, działający emocjonalnie, bez racjonalnego przeanalizowania sytuacji. Bardzo źle reagują na krytykę, ale śmiało krytykują każdego, kto myśli inaczej niż oni.
Indoktrynacja prowadzona może być przez wiele środowisk i jednostek, w tym przez szkoły, uczelnie wyższe, kościoły, partie polityczne ale i określone grupy społeczne czy religijne, np. sekty. Jakie formy są wykorzystywane? Bardzo często korzysta się z siły internetu ale i innych środków masowego przekazu. Indoktrynacja współistnieje z propagandą. Najbardziej typowym przykładem indoktrynacji są działania niemieckiej organizacji Hitlerjugend, zrzeszającej młodzież i działającej w czasach II wojny światowej.
Czym jest proces wychowania?
Wychowanie jest procesem odwrotnym. Można je określić jako silne formy wywierania wpływu na drugiego człowieka. Każdy z nas rodzi się wolny od norm i zasad oraz nabywa ich dopiero w procesie socjalizacji. W efekcie staje się człowiekiem świadomym siebie i zdolnym do podejmowania odpowiedzialnych decyzji. Wychowanie zachodzi wieloetapowo i praktycznie w ciągu całego życia człowieka. Oddziaływania wychowawcze ma wiele grup społecznych oraz miejsc, w jakich funkcjonujemy. Wychowują nas oczywiście rodzice ale i szkoła czy grupa rówieśnicza. Wychowanie nie kończy się bowiem wraz z osiągnięciem dorosłości, trwa nadal: zmieniamy się, nabywamy nowe umiejętności i poszerzamy swoją wiedzę.
Wychowanie należy rozumieć jako proces kształtowania własnej osobowości poprzez nabywanie norm, wartości i zasad istotnych dla danej grupy społecznej. To ważny element procesu socjalizacji. Jednostka zyskuje zarówno osobowość indywidualną, jak i zbiorową. W procesie wychowania istotne znaczenie ma kultura, czyli wytwory danej społeczności, które obejmują zarówno wytwory materialne, jak i duchowe.
Naturalnym środowiskiem wychowawczym każdego z nas jest rodzina. To w niej wzrastamy, uczymy się właściwych zachowań, wpajamy podstawowe normy i wzorce. Rodzina spełnia przede wszystkim funkcje opiekuńcze, ma za zadanie dbać o dobro i bezpieczeństwo dzieci, ale także o ich rozwój. Funkcja wychowawcza powinna współistnieć z opiekuńczą, poza opiekowaniem się dziećmi rodzice wychowują je poprzez wpajanie im określonych norm.
Nie ma jednego, dobrego przepisu na wychowanie dzieci proces ten zachodzi zwykle bardzo intuicyjnie: rodzice stosują metody znane im z dzieciństwa, posiłkują się radami oraz fachową literaturą ale i nie unikają metody prób i błędów. Nie ma chyba rodzica, który choć raz nie popełnił jakiegoś błędu wychowawczego. Nie oznacza to, że są złymi rodzicami, wychowanie dziecka jest procesem złożonym i niełatwym, dodatkowo bardzo dynamicznym. Dodatkowo, wychowywanie w rodzinie ściera się w pewnym momencie z procesem wychowywania w szkole oaz grupie rówieśniczej, która bardzo silnie oddziałuje na człowieka.
Istotne jest, aby wychowanie przebiegało wieloetapowo, aby dawać dziecku, nastolatkowi ale i dorosłemu człowiekowi wiedzę na temat norm i wartości ale i pozostawić dozę swobody, miejsce na krytycyzm, twórczość oraz realny osąd danej sytuacji.
Indoktrynacja a wychowanie - podobieństwa i różnice
Pojęcie wychowania i indoktrynacji często bywa mylone, czasami nie wiemy, czy mamy do czynienia z wychowaniem, czy to już indoktrynacja. Warto dowiedzieć się, na czym polegają podobieństwa i różnice między tymi pojęciami. Do podobieństwa zaliczyć można to, że w obu przypadkach:
- występuje relacja uczeń-nauczyciel, ktoś przekazuje informacja, a druga strona je przyjmuje;
- celem jest zmiana sposobu myślenia, zachowania, wypracowanie nowej jakości;
- wpajane są określone normy i zasady, ważne dla danej grupy społecznej.
O wiele istotniejsze są różnice między pojęciami. Zaliczamy do nich to, że:
- wychowanie pokazuje określone normy i wzorce zachowań, tłumaczy i wyjaśnia dlaczego są właściwe, indoktrynacja pokazuje, jak mamy się zachowywać ale nie mówi, dlaczego;
- wychowanie uczy nas szerokiego i wielowymiarowego spostrzegania rzeczywistości, indoktrynacja wyposaża nas w o wiele węższą wiedzę, promując jedynie określone normy i ideologie;
- wychowanie oczy obiektywnych faktów, zachęca nas do refleksji, stymuluje kreatywność i krytyczne myślenie, indoktrynacja wpaja określone ideologie, pomijając inne i nie pozwala na samosąd;
- wychowanie zachęca do dyskutowania, daje możliwość wypracowania własnego zdania, indoktrynacja nie uznaje sprzeciwu, podając gotowe rozwiązania.
Współczesność nie ułatwia nam rozróżniania procesu wychowania od indoktrynacji. Z wielu stron "atakowani" jesteśmy hasłami propagandowymi, stosowana jest wobec nas manipulacja z innymi technikami perswazyjnymi. Czasami trudno będzie nam rozgraniczyć, jakie zamiary mają czyjeś działania. Jeśli jednak poczujemy się zmuszani do myślenia w określony sposób i skrytykowani za próbę obiektywnego spojrzenia na daną kwestię, bez wątpienia mamy do czynienia z indoktrynacją. Sprzeciwiajmy się jej, dążąc do obiektywnego oceniania świata i świadomego podejmowania decyzji.
Komentarze