Agresja u dziecka - definicja, przyczyny, formy

W obecnych czasach rozwoju technicznego, globalizacji zauważyć można rozwój również negatywnych zjawisk w społeczeństwie. Do takich zjawisk zaliczyć można wzrost zachowań agresywnych wśród ludzi. Takie zachowania dostrzec możemy nawet już u dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Sprawcy agresywnych zdarzeń są w coraz młodszym wieku, a agresja jest wszechobecna w życiu najmłodszych (nawet w bajkach). Przedszkolaki są obecnie często już sprawcami agresji poprzez takie zachowania jak bicie, popychanie, izolacja innych dzieci w grupie czy niszczenie zabawek.

Definicja zachowań agresywnych oraz znaczenie wieku wczesnoszkolnego w rozwoju dziecka

Agresja określana jest jako zachowania lub czynności, których skutkiem może być szkoda psychiczna lub fizyczna drugiego człowieka. Agresja, definiowana jest również jako świadome i zamierzone działanie, powodujące ból, szkodę czy stratę.

Wiek wczesnoszkolny przypada na okres pomiędzy siódmym a dziewiątym rokiem życia (według niektórych autorów pomiędzy siódmym a jedenastym rokiem). Jest to niezwykle ważny wiek, ponieważ jest to okres rewolucji w życiu dziecka, spowodowany tym, że dziecko rozpoczyna naukę szkolną. W przypadku, gdy dziecko wcześniej nie chodziło do przedszkola, taka zmiana w jego życiu jest bardziej drastyczna. Wiek wczesnoszkolny jest wekiem, w którym dziecko powinno nauczyć się proporcji między nauką a zabawą. Dziecko spotyka się z większymi wymaganiami zarówno ze strony rodziców jak i nauczycieli. Rozpoczęcie nauki w szkole jest doskonałą lekcją systematyczności i przede wszystkim obowiązkowości. Dziecko w wieku szkolnym wykazuje stabilność emocjonalną, z reguły potrafi panować nad emocjami. W tym wieku wzrasta znaczenie grupy rówieśniczej, co powoduje spadek autorytetu wśród rodziców ( są nadal autorytetem dziecka, jednak już nie jedynym), a pojawienie się nowego autorytetu jakim są rówieśnicy czy nauczyciel. Emocje w tym wieku są znacznie bardziej dojrzałe. Rozwój dziecka w wieku wczesnoszkolnym jest niezwykle ważny, ponieważ pojawiają się nowe uczucia, stany czy umiejętności, które dla dziecka mogą być zupełnie nowe i mogą budzić niepokój.

Przejaw i przyczyny zachowań agresywnych

Do najbardziej typowych przejawów agresji zaliczyć możemy:

• agresja w stosunku do przedmiotów lub osób nieznajomych,
• agresja skierowana na własna osobę, jednostka czuje poczucie winy, sama wymierza sobie karę lub jest gotowa by tą karę przyjąć;
• agresja impunitywna, jednostka używa nieadekwatnych zachowań do danej sytuacji, gdy jednostkę dosięgnie kara stwarza pozory i udaje, że ten fakt jest jej obojętny.

Przyczyn wystąpienia zachowań agresywnych jest bardzo dużo i nigdy do końca nie wiadomo jaka była prawdziwa przyczyna danego zachowania dziecka. Jednak przyczyny można podzielić na dwa rodzaje: przyczyny agresji u dzieci mające podłoże wśród zachowań rodziców oraz takie odnoszące się bezpośrednio do dziecka, u których brak podłoża z zachowań rodziców.

Przyczyny agresji dzieci spowodowane zachowaniem rodziców:

• Sytuacja, w której rodzice nie dojrzeli emocjonalnie do wychowywania dzieci. W taki przypadki niejednokrotnie rodzice stosują przemoc wobec swoich dzieci, zazwyczaj, dlatego, że nie spodziewali się, ze bycie rodzicem będzie tak trudną funkcją. Nie są w stanie sami poradzić sobie z własną bezsilnością czy złością. Obwiniają dziecko za sytuację w jakiej się znaleźli, karząc je za fakt, że pojawiło się na świecie i zakłóciło ich spokój. Dziecko w takiej sytuacji czuje się po prostu odrzucone, niechciane. Przez brak autorytetu sądzi, że wykazując zachowania agresywne zwróci na siebie uwagę. Im dłużej skrywa w sobie emocje, tym wybuch agresji będzie silniejszy.
• Rodzice nie określili zasad i granic, przez co dziecko nie jest w stanie samo określić co jest dobre a co złe, więc stosuje agresje jako sposób na osiąganie swoich celów. Jeżeli rodzice wpajają dziecku, że agresja jest sposobem na walkę o swoje, na zaznaczenie swojego zdania, dziecko nie ma podstaw sądzić, że jest inaczej. A to wszystko spowodowane jest silnym autorytetem rodzica dla dziecka w wieku wczesnoszkolnym i nie ma tutaj znaczenia jacy są rodzice czy zachowują się odpowiednio. W takim wieku dziecko wierzy rodzicom bezgranicznie i korzysta z ich wskazówek, ponieważ w tym wieku autorytet rodzica jest dla nich najwyższą wartością. Dopiero w późniejszym etapie edukacji czy życia pojawiają się inne autorytety, które mogą późnej zweryfikować czy faktycznie autorytet rodzica jest nadal prawdziwy.
• Błędy wychowawcze mogą być również przyczyną agresji wśród dzieci. Oczywiście do najbardziej znaczących zaliczyć możemy przemoc, poniżanie, zbyt surowe wychowanie czy kary. Jednak bardzo ważnym aspektem a zarazem błędem wychowawczym rodzącym przemoc może być również brak rozmowy z dzieckiem. Jeżeli rodzic nie jest zainteresowany życiem dziecka, tym co się u niego dzieje, jego przeżyciami, nie spędza z nim czasu, powoduje to sytuację, w której dziecko szuka autorytetów gdzie indziej, np. w grach komputerowych. Gry komputerowe czy telewizja przesycone są przemocą, co powoduje ze dziecko pozbawione wsparcia rodzinnego jest bardziej podatne na wyrażanie swoich emocji w sposób agresywny.

Formy agresji wśród dzieci

Okres wczesnoszkolny uważany jest za najtrudniejszy okres w życiu dziecka z powodu stykania się z nowym wzorcami i nowymi wymaganiami. Nowa sytuacja powoduje emocjonalne reagowanie dziecka. W tym wieku dziecka emocje nie są jeszcze dobrze kontrolowane, więc zazwyczaj dziecko reaguje złością lub gniewem. Wcześniejsze okresy rozwoju dziecka różniły się diametralnie od obecnego, ponieważ następuje zamiana strachu, lęku czy bezradności na inne emocje jakimi są gniew i złość, co może powodować agresywne zachowania wobec otoczenia. Gdy dziecko napotyka na pierwsze trudności w tym okresie, zazwyczaj na początku obwinia innych za swoje niepowodzenia, oczekują również, że to ktoś inny rozwiąże ich problemy.

Ze względu na przedmiot wyróżniamy agresję skierowaną na inne osoby (bicie, popychanie, agresja słowna), na zwierzęta i rośliny (zabijanie zwierząt, niszczenie roślin) oraz na przedmioty (wandalizm, uszkadzanie). W licznych przypadkach przedmiotem agresji może być sama osoba agresora (autoagresja, zachowania agresywne mające na celu uszkodzenie samego siebie).

Ze względu na sposób demonstracji wyróżniamy agresje słowną (wulgaryzmy, poniżanie, wyśmiewanie), fizyczną (bicie, kopanie), symboliczną (w stosunku do przedmiotów symbolizujących daną osobę, którą agresor chciał skrzywdzić, np. wandalizm na samochodzie rodzica).

Agresja występuje w równym stopniu u dziewczynek jak i u chłopców. Różnią się tylko sposobem wyrażania tej agresji. Dziewczynki najczęściej używają agresji werbalnej, rzadko, kiedy posuwają się do przemocy fizycznej. Natomiast chłopcy częściej wyrażają agresję w postaci bójek czy przemocy. Jednak w późniejszym wieku taka zależność ulega zatarciu. Coraz częściej obserwuje się, że dziewczynki stają się bardziej agresywne i skore do bójek, nie tylko w przypadku, gdy chcą się obronić, ale również prowokują inne osoby do rozpoczęcia bójki.

Dzieci i młodzież wychowują się w czterech środowiskach jakimi są dom, szkoła, grupa rówieśnicza i społeczność lokalna. Aby prawidłowo się rozwijać dziecko potrzebuje nawiązać pozytywne więzi z każdym z tych środowisk. Zarówno wsparcie i kontrola są potrzebne, aby zniwelować ryzyko wystąpienia zachowań agresywnych wśród dzieci. Coraz częściej obserwuje się, ze dziecko nie otrzymuje od rodziny tak podstawowych wartości, co powoduje, że dziecko jest zazwyczaj pozostawione samo sobie. A jak wiadomo agresja rodzi agresję. Gdy dziecko spotyka się z poniżaniem, przedmiotowym traktowaniem, bardzo często agresją, powoduje to, że przyjmują negatywną postawę wobec społeczeństwa.

Negatywne oddziaływanie rodziców czy rówieśników są powodem pojawienia się agresywnych zachowań. Utrata autorytetu rodziców, brak innych wzorców, świadomość braku perspektyw są najczęstszymi źródłami agresji. Ciągłe zmiany, niepewność, strach oraz wcześniejsze wymienione sytuację są niekorzystną podstawą rozwoju dziecka. Dziecko czuje się zagubione, nie jest pewne swojej sytuacji, w taki przypadki jedynym rozsądnym dla niego rozwiązaniem wydaje się być agresja. Agresja jest jednym z głównych problemów wychowawczych, jednak jesteśmy jej w stanie zapobiec, o ile będziemy interweniować od najmłodszych lat dziecka. Aby skutecznie zwalczać agresję powinno zaangażować się całe społeczeństwo. Należy zacząć od mądrego i odpowiedzialnego wychowania dziecka w rodzinie z odpowiednimi wartościami, poprzez oddziaływanie szkoły i instytucji edukacyjnych, które również stymulują rozwój jednostki aż do zapewnienia właściwych warunków socjalno-bytowych w kraju.