Estrogeny (estradiol, estron, estriol) - rola w organizmie, normy, niedobór, nadmiar

Estrogeny to żeńskie hormony płciowe, które syntetyzowane są przez jajniki i warunkują rozwój narządów płciowych oraz regulują czynności rozrodcze. Estrogeny obecne są także w organizmie mężczyzny. Niski poziom estrogenów prowadzi przede wszystkim do zaburzeń płodności, nadmiar tych hormonów może prowadzić do zaburzeń metabolicznych.

Fizjologiczny spadek poziomu estrogenów u kobiet nosi nazwę menopauzy i często wymaga suplementowania estrogenów w ramach hormonalnej terapii zastępczej.

Rola estrogenów w organizmie

Estrogeny to hormony płciowe, które w organizmie kobiety syntetyzowane są w komórkach jajników, a w czasie ciąży - także przez łożysko. Te hormony steroidowe syntetyzowane są z cholesterolu. Synteza estrogenów regulowana jest stężeniem hormonu folikulotropowego FSH. Stężenie estrogenów we krwi zależy od fazy cyklu miesięcznego. Pierwszy szczyt stężenia przypada na koniec fazy proliferacyjnej (tuż przed owulacją), a drugi - w połowie fazy lutealnej. Z kolei estrogeny u mężczyzn powstają na drodze konwersji męskich hormonów płciowych w jądrach i korze nadnerczy.

Estrogeny obejmują m. in. estron, estradiol, estriol. Podstawowa rola estrogenów w organizmie kobiety to regulowanie rozwoju drugo - i trzeciorzędowych cech płciowych, czyli rozwój gruczołów piersiowych i żeński typ owłosienia ciała, regulowanie cyklu miesięcznego, przygotowanie mięśniówki macicy na implantację zarodka.

Ponadto estrogeny pełnią w organizmie następujące funkcje:

• wzmacniają kości i chronią je przed rozwojem osteoporozy,
• normalizują poziom lipidów we krwi, działając przeciwmiażdżycowo,
• regulują krzepliwość krwi,
• stymulują syntezę kolagenu, wpływając pozytywnie na wygląd skóry.

Z kolei rolą estrogenów u mężczyzn jest udział w procesie dojrzewania kanalika jądra i procesie spermatogenezy. Ponadto estrogeny regulują gospodarkę wapniową i wzmacniają kości, a także chronią przed zaburzeniami lipidowymi i rozwojem otyłości.

Normy estrogenów we krwi

Prawidłowy poziom estrogenów u kobiet zależy od fazy cyklu miesiączkowego i wynosi:

• estradiol:
  • faza folikularna - od 37 do 330 pmol/l (10-90 pg/ml)
  • połowa cyklu - od 370 do 1835 pmol/l (100-500 pg/ml)
  • faza lutealna - od 184 do 880 pmol/l (50-240 pg/ml)
  • po menopauzie - od 37 do 110 pmol/l (20-30 pg/ml)
• estriol: faza folikularna - poniżej 7 nmol/l (2 ng/ml)
• estron: od 74 do 550 pmol/l (20-150 pg/ml)

Z kolei normy estrogenów u mężczyzn są następujące:

• estradiol: od 29 do 132 pmol/l (8-36 pg/ml)
• estriol: poniżej 7 nmol/l (2 ng/ml)
• estron: od 111 do 630 pmol/l (30-70 pg/ml)

Poziom estrogenów mierzony jest w próbce krwi żylnej pobranej na czczo. Badanie poziomu estrogenów u kobiet najczęściej w przebiegu zaburzeń cyklu miesięcznego lub kłopotów z zajściem w ciążę. Inne wskazania do oznaczenia poziomu estrogenów to diagnostyka chorób jajników czy hipogonadyzm u kobiet, a także monitorowanie terapii niepłodności. Natomiast estrogeny u mężczyzn badane są najczęściej w przypadku wystąpienia mlekotoku lub impotencji.

Niedobór estrogenów

Niski poziom estrogenów u kobiet towarzyszy zespołowi policystycznych jajników, hipogonadyzmowi oraz zespołowi Turnera. Także anoreksja, intensywne treningi oraz niedoczynność przysadki mogą wiązać się ze zbyt niskim poziomem estrogenów. Ponadto fizjologiczny spadek syntezy estrogenów wiąże się z wystąpieniem menopauzy, czyli przekwitania. Niedobór estrogenów w organizmie objawia się przede wszystkim wystąpieniem potów, uderzeń gorąca, drażliwością. Odczuwalny jest spadek libido, częste infekcje dróg moczowych, suchość pochwy. Dochodzi do dysregulacji cyklu miesięcznego, kości ulegają osłabieniu, zwiększa się poziom cholesterolu we krwi. Skóra traci jędrność, pojawiają się zaburzenia pamięci. Z kolei niski poziom estrogenów u mężczyzn skutkuje spadkiem libido, otyłością i większym ryzykiem rozwoju miażdżycy.

Nadmiar estrogenów

Podwyższony poziom estrogenów fizjologicznie występuje u kobiet w ciąży. Ponadto wysokie stężenia tych hormonów stwierdzane są w przebiegu cukrzycy, otyłości, nadczynności tarczycy, nadciśnieniu krwi, marskości wątroby. Ponadto nadmiar estrogenów wynikać może z obecności guzów syntetyzujących estrogeny, a u mężczyzn - nowotworów jąder. Także stosowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej sprzyja podwyższonemu poziomowi estrogenów we krwi. Nadmiar estrogenów objawia się zaburzeniami miesiączkowania, migrenami, złym samopoczuciem ogólnym, nudnościami czy wzrostem masy ciała. Zauważalne jest także powiększenie piersi.

Estrogeny jako leki

Estrogeny z formie leku są stosowane jako doustna antykoncepcja hormonalna oraz hormonalna terapia zastępcza. Możliwe działania niepożądane to nietypowe krwawienia i plamienia z dróg rodnych, przyrost masy ciała, powiększenie i bolesność piersi, bóle głowy. Inne skutki uboczne to nasilenie objawów zespołu napięcia przedmiesiączkowego, reakcje alergiczne czy zaburzenia krzepnięcia krwi. Przeciwwskazaniem do stosowania estrogenów jest choroba zakrzepowo - zatorowa, hormonozależne guzy piersi czy macicy, kamica dróg żółciowych oraz endometrioza.