Sarkazm - zabieg psychologiczny przekazujący krytykę

Jednych śmieszy ale dla innych jest bolesny, krzywdzący. Dla jednych jest przejawem inteligencji i błyskotliwości, dla innych jest dowodem na skrywane słabości. Jednym imponuje, innym kojarzy się z nieżyczliwością i egoizmem. Takie dwie strony ma sarkazm, specyficzny sposób budowania wypowiedzi, którym posługujemy się praktycznie… na co dzień. Czym dokładnie jest, jak go stosować i dlaczego może być dla drugiej strony tak bolesny?

Sarkazm jest zabiegiem psychologicznym, polegającym na takim skonstruowaniu wypowiedzi, aby przekazać drugiej stronie krytykę czy niezadowolenie. Komunikat sarkastyczny bazuje na nieścisłości pomiędzy tym, co wypowiadamy, a tym, co naprawdę myślimy. Znaczenie naszego komunikatu jest więc ukryte, nie wypowiadamy wprost tego, co mamy na myśli, ukrywamy nasze myśli i poglądy w słowach, które ich nie oddają. Jest to zamiarem autora, czasami tego typu wypowiedzi można zdemaskować od razu. Zdarza się jednak, że ktoś wypowiada złośliwe komentarz, a oczenie nie ma o tym pojęcia. Mistrzowie potrafią w ten sposób ''oszukać'' wiele osób, które przekonane są o ich życzliwości i szczerości.

Jak rozpoznać wypowiedź sarkastyczną?

Jakie są wypowiedzi sarkastyczne? Jak rozpoznać, że ktoś stosuje wobec nas sarkazm? Wypowiedzi te bazują na kpinie, ironii, drwinie, złośliwościach. Są więc uszczypliwe, z jednej strony życzliwe ale z drugiej czuć w nich negatywne emocje. Na pierwszy rzut oka wypowiedź może być miła, nawet zabawna, jeśli jednak bardziej się nad nią zastanowimy, wyziewa z niej złość, frustracja, czasem zazdrość, krytyka.

Czy sarkazm jest agresją?

Warto najpierw termin agresji zdefiniować. Agresją nazywamy takie działanie skierowane przeciwko komuś lub czemuś, które ma na celu wyrządzenie drugiej osobie krzywdy lub sprawienie przykrości. Agresja może przyjmować różne formy, np. wyróżniamy agresje fizyczną, słowną czy autoagresję. Czy więc sarkazm wpisuje się w tą definicję? Można powiedzieć, że jest w pewnym sensie zakamuflowaną formą agresji, agresją stosowaną nie wprost, należącą do agresji słownej, psychicznej.

Ironia a sarkazm - jak je rozróżnić?

Wiele osób stosuje zamiennie termin ironii i sarkazmu. Nie jest to poprawne rozumowanie, pojęcia są do siebie podobne ale znaczą co innego. Sarkazm jest zjawiskiem z silnym, negatywnym nacechowaniem emocjonalnym, jego funkcją jest sprawienie przykrości, wypowiedzenie krytyki ale nie wprost. Osoba stosująca tego typu wypowiedzi, chce "dopiec" drugiej stronie, sprawić jej przykrość, w miłe słowa ubrać swoje niezadowolenie. Komunikat sarkastyczny może ale nie musi brzmieć pozytywnie, np.:

• "Naprawdę? Co Ty powiesz, nie wierzę, czyli jednak można to było zrozumieć?"
• "No proszę, jak można to sprawnie zrobić i szybko na dodatek, prawda?"
• "No doskonale sobie z tym poradziłeś, szkoda, że tak późno…"

W wielu przypadkach tylko czujny obserwator będzie w stanie odróżnić wypowiedź życzliwą od złośliwej. Zwykle jednak w wypowiedzi coś nam nie gra, niby jest ona miła ale przy głębszym zastanowieniu zauważamy, że druga osoba chciała nam wytknąć jakiś błąd.

W przypadku ironii ładunek emocjonalny nie jest tak silny, wypowiedź ironiczna zwykle nie ma za zadania sprawienia komuś przykrości, może stanowić żartobliwy przytyk, np.:

• "Oj wcale nie wyglądasz na zmęczoną"
• "Ta sukienka wcale Cię nie pogrubia"
• "Oj, najwyżej już nigdy więcej się z Tobą nie umówi"

Jak widać, komentarze ironiczne bywają zwykle żartobliwe, dotyczą spraw błahych lub takich, z których wiemy, że możemy żartować.

Jak radzić sobie z sarkazmem?

Ktoś stosuje wobec Ciebie złośliwe komunikaty? Poniżej kilka porad dla każdego, kto chce ochronić siebie i walczyć z krytyką.

1. Ustal granice i konsekwentnie się ich trzymaj. W przypadku bycia ofiara bardzo istotne jest wyznaczenie sobie granic i konsekwentne trzymanie się ich. W ten sposób pokażemy drugiej stronie, że nie zgadzamy się na taką formę komunikacji.

2. Nie przejmuj negatywnych emocji i nie nakręcaj się. Bardzo często po odczytaniu komunikatu sarkastycznego zaczynamy przejmować emocje osoby, która go wypowiedziała. Ona czuje zadowolenie z faktu, że udało się jej sprawić nam przykrość, my zaś przejmujemy jej złość i frustrację. W psychologii takie zjawisko nazywa się przeniesieniem.

3. Nie odpowiadaj sarkazmem na sarkazm. Napędza to jedynie spiralę złości i potęguje negatywne emocje między ludźmi. Starajmy się kontrolować swoje emocje, zwłaszcza te negatywne.

4. Mów otwarcie o swoich emocjach, szukaj wsparcia u zaufanych osób. O wiele lepszym rozwiązaniem niż stosowanie sarkazmu jako odpowiedzi na niego jest otwarte mówienie o swoich emocjach, o tym, jakie uczucia wywołuje w nas sarkazm, nazywanie ich i argumentowanie swojego stanu.

5. Pamiętaj o asertywności i komunikacie typu ''Ja''. Warto postawić na asertywność, czyli umiejętność odmawiania i mówienia o swoich emocjach z poszanowaniem praw innych. Dodatkowo, warto wprowadzić komunikat typu ''Ja''. Składa się z kilku elementów. Pierwszym z nich jest nazwanie swoich emocji. Następnie mówimy o tym, jaka sytuacja je w nas wzbudza. Kolejnym elementem komunikatu typu "Ja" jest wyrażenie swoich oczekiwań i potrzeb, co ma na celu zmianę zachowania danej osoby. Poniżej kilka przykładów komunikatów typu ja, odnoszących się do wypowiedzi sarkastycznych:

• "Jest mi przykro, gdy mówisz do mnie w ten sposób, czuję w Twoim głosie ironię i uważam, że mnie krytykujesz. Chciałabym, abyś szczerze powiedział mi co i dlaczego źle robię według Ciebie i abyśmy spokojnie o tym porozmawiali."
• "Nie podoba mi się sposób w jaki ze mną rozmawiasz. Czuję się krytykowany i chciałbym, abyś w inny sposób przekazywał co myślisz o tym, co robię."

W ten sposób można przekazać drugiej stronie, że nie podoba nam się sposób, w jaki nas traktuje, wykazujemy jasny sprzeciw ale bez obrażania i krytykowania jej.